🦮 Kitap Büyük Ünlü Uyumuna Uyar Mı

Bu durum Büyük Ünlü Uyumudur. Bilezik, ayakkabı, burun, dalga, deniz, yüzük, kulak büyük ünlü uyumuna örnek olarak gösterilebilir. Fakat bu kurala uymayan Türkçe kelimelerde vardır. Dahi, anne, elma, kardeş gibi kelimeler de bu kurala aykırı olan kelimeler arasında gösterilebilir. Alıntı kelimelerde büyük ünlü uyumu Ünsüzlebiten kelimelere bitişik olarak yazıldığında i ünlüsü düşer, ayrıca büyük ünlü uyumuna uyar: yorgun-du (yorgun idi), güzel-miş (güzel imiş), gelir-se (gelir ise) vb. Ünlüyle biten kelimelere bitişik olarak yazıldığında araya y ünsüzü girer ve başındaki i ünlüsü düşer, ayrıca büyük ünlü uyumuna Kpssgenel yetenek Türkçe dersi Ünlülerle İlgili Ses Olayları konusuna ait büyük ve küçük ünlü uyumu, ulama, ünlü düşmesi, ünlü türemesi, ünlü daralması ve ünlü değişmesi başlıklarını işledik. Bir sonraki türkçe dersi konumuzda Ünsüzlerle İlgili Ses Olayları konusunu inceleyeceğiz. YazımKuralları (İmla Kuralları) Bağlaç olan "de, da" her zaman ayrı yazılır. "te, ta" şekli yoktur. Ünsüz benzeşmesi kuralına uymaz. Kalınlık-incelik uyumuna uyar. Özel isimden sonra gelirse kesme işareti kullanılmaz. Cümleye "dahi, bile, başkaları gibi" anlamlar katar. Küçükünlü uyumuna düzlük-yuvarlaklık uyumu da denir. Bu kurala göre bir. kelime düz ünlü (a, e, ı, i) ile başlıyorsa sonraki ünlüler düz; yuvarlak ünlü (o, ö, u, ü) ile başlıyorsa sonraki ünlüler ya dar yuvarlak (u, ü) ya da düz geniş (a, e) olmalıdır. Büyük ünlü uyumunda, bir kelimenin birinci hecesinde Busayfamızda büyük ünlü uyumu nedir sorusunun cevabını vererek büyük ünlü uyumuna örnekler vermeye çalışacağız. Dilimizde ünlü harflerin kalınlık incelik bakımından uyumuna büyük ünlü uyumu adı verilmektedir. Sesli harflerin kalınlık incelik bakımından uyum göstermesi anlamına gelmektedir. Türkçe bir kelimenin ilk hecesindeki ünlü kalınsa diğer hecedeki çiçek (Büyük Ünlü Uyumuna uyar.) Büyük Ünlü Uyumu İle İlgili Özelikler: 1- Büyük Ünlü Uyumu, Türkçe’nin en temel kurallarından biridir ve Türkçe kelimelerin hepsi bu kurala uyar, ancak Türkçe olduğu halde kurala uymayan kelimeler: Buek hem ünlü uyumuna, hem de ünsüz benzeşmesine uyar. Eklendiği sözcüğün son ünlüsü inceyse –de, kalınsa –da biçiminde yazılır. Sözcüğün sonunda sert bir ünsüz varsa, -de eki ünsüz benzeşmesine uyarak, –te biçimine dönüşür. ÖRNEK: "Türkiye'de yedi coğrafi bölge vardır. Kendisinden önce gelen kelimenin son ünlüsüne göre büyük ünlü uyumuna uyar. Ayakta durmaktan canım çıktı. Otomobil bozulunca yolda kalmışlar. Yurtta sulh cihanda sulh! Dolabın anahtarı Ali'de olmalı. - Bağlaç olan "de" ayrı yazılır. Kendisinden önce gelen kelimenin son ünlüsüne göre büyük ünlü uyumuna uyar. Bu durumda "kardeş" kelimesi, "insan" kelimesi gibi kelimeler küçük ünlü uyumuna uyar. Büyük ünlü uyumu: Türkçe'de bir sözcüğün birinci hecesinde kalın bir ünlü (a, ı, o, u) bulunuyorsa, diğer hecelerdeki ünlüler de kalın; ince bir ünlü (e, i, ö, ü) bulunuyorsa, diğer hecelerdeki ünlüler de ince olur. Yağmur” kelimesi büyük ünlü uyumuna uyar; çünkü ilk hecesinde “a” kalın ünlüsü, ikinci hecesinde de “u” kalın ünlüsü vardır. Fakat “ kardeş ” kelimesi, kalınlık – incelik uyumu na uymaz; çünkü ilk hecesinde “ a ” kalın ünlüsü varken, ikinci hecesinde “ e ” ince ünlüsü bulunmaktadır. kitap-lık neşe-siz -3-Soru Ekleri (mı,mi,mu,mü) Gönderen ilay zaman: kalınlık incelik uyumuna uyar. BÜYÜK ÜNLÜ UYUMUNU BOZAN EKLER koşarken ULSxO. VIP Never Say Never Agaın Bir kelimenin birinci hecesinde kalın bir ünlü a, ı, o, u bulunuyorsa, diğer hecelerdeki ünlüler de kalın; ince bir ünlü e, i, ö, ü bulunuyorsa diğer hecelerdeki ünlüler de ince olur adım, ağız, ayak, boyun, boyunduruk, burun, dalga, dudak, duvak, kırlangıç; beşik, bilezik, gelincik, gözlük, üzengi, vergi, yüzük. Buna büyük ünlü uyumu adı verilir. Büyük ünlü uyumuna aykırı bazı Türkçe kelimeler de vardır anne, dahi, elma, hangi, hani, inanmak, kardeş, şişman. Büyük ünlü uyumu alıntı kelimelerde aranmaz ahenk, badem, ceylan, çiroz, dükkân, fidan, gazete, hamsi, kestane, limon, model, nişasta, pehlivan, selam, tiyatro, viraj, ziyaret. Birleşik kelimelerde büyük ünlü uyumu aranmaz açıkgöz, bilgisayar, çekyat, hanımeli. -gil, -ken, -leyin, -mtırak, -yor ekleri büyük ünlü uyumuna uymaz akşam-leyin, bakla-­gil-ler, çalışır-ken, ekşi-mtırak, yürü-yor. -daş -taş eki bazı kelimelerde büyük ünlü uyumuna uymaz din-daş, gönül-daş, meslek-taş, ülkü-daş. -ki aitlik eki büyük ünlü uyumuna uymaz akşamki, yarınki, duvardaki, yoldaki, ondaki, yazıdaki, onunki. Büyük ünlü uyumuna girmeyen kelimelere gelen ekler, kalınlık incelik bakımından son hecenin ünlüsüne uyar adalet-li, anne-si, kardeş-lik, meslektaş-ımız, şişman-lık. Son ünlüleri kalın sıradan olmasına karşın incelik özelliği gösteren bazı alıntı kelimeler ince ünlülü ekler alır alkol / alkolü, hakikat / hakikati, helak / helakimiz, kabul / kabulü, kontrol / kontrolü, protokol / protokolü, saat / saate, sadakat / sa­dakatten. Son düzenleyen Safi; 9 Kasım 2017 0149 Şeytan Yaşamak İçin Her Şeyi Yapar.... Büyük Ünlü Uyumu Hakkında Bilgi, Büyük Ünlü Uyumu Nedir Örnekler Büyük ünlü uyumunun bir diğer adı kalınlık – incelik uyumudur. Bir sözcükte kalın ünlülerden sonra kalın, ince ünlülerden sonra ince ünlülerin gelmesi kuralına büyük ünlü uyumu denir. Kalın ünlüler a, ı, o, u İnce ünlüler e, i, ö, ü Çiçekçi, defter, oyuncu kelimeleri bu kurala uyar. Asker, kitap, makine kelimeleri bu kurala uymaz. Aşağıdaki cümlelerde altı çizili sözcüklerin tümü büyük ünlü uyumuna uymaktadır Yaşadığımız günler kötü bir bulut gibi çökmüştü üstümüze. Sınıfta bulunan öğrencilerin tümü sıkılmıştı. Hepimiz merakla çocuğu beklemeye başlamıştık. Seven kişiler sevdiklerini sürekli korur. Not Bazı ekler geldikleri kendilerinden farklı ünlülere sahip sözcüklerde bu kurala uymazlar, bu ekler büyük ünlü uyumunu bozan eklerdir. Akşam – leyin, yeşil – imtrak, bakar – ken, meslek – taş, gel-i – yor, sabah- ki Büyük Ünlü Uyumuna Örnekler Hakkında Görüşlerinizi Aşağıdan Hemen Paylaşabilirsiniz Bir kelimenin birinci hecesinde kalın bir ünlü a, ı, o, u bulunuyorsa diğer hecelerdeki ünlüler de kalın, ince bir ünlü e, i, ö, ü bulunuyorsa diğer hecelerdeki ünlüler de ince olur adım, ayak, boyunduruk, burun, dalga, dudak, kırlangıç; beşik, bilezik, gelincik, gözlük, üzengi, vergi, yüzük Ilkokul 3 sınıf büyük ünlü uyumu nedir?2 Büyük ünlü uyumuna uymayan kelimeler nelerdir?3 Büyük ünlü uyumuna uymaz ne demek?4 Büyük ünlü uyumuna uymayan kelimeler küçük ünlü uyumuna uyar mı?5 Büyük ünlü uyumuna uymayan kelimeler Türkçe midir?6 Küçük ünlü uyumu kuralı nedir kısaca?7 Büyük ünlü uyumuna aykırılık ne?Ilkokul 3 sınıf büyük ünlü uyumu nedir?Büyük ünlü uyumu bir kelimedeki ünlü harflerin ince veya kalın olmasıyla ilgilidir. Türkçe bir sözcüğün ilk hecesinde kalın ünlü varsa, diğer hecelerdeki ünlüler de kalın olmalı; ilk hecede ince ünlü varsa diğer hecelerde de ince ünlü bulunmalıdır. Bu kurala büyük ünlü uyumu veya kalınlık-incelik uyumu ünlü uyumuna uymayan kelimeler nelerdir?1- Alıntı kelimelerde büyük ünlü uyumu aranmaz ahenk, badem, ceylan, çiroz, dükkân, fidan, gazete, hamsi, kestane, limon, model, nişasta, otomatik, pehlivan, selam, tiyatro, viraj, ziyaret vb. 2- Bitişik yazılan birleşik kelimelerde büyük ünlü uyumu aranmaz açıkgöz, bilgisayar, çekyat, hanımeli ünlü uyumuna uymaz ne demek?Eğer kelimenin ilk ünlü harfi veya ilk hecedeki ünlü harf bu harflerden biri ise diğer ünlü harflerde bu harflerden biri olmalıdır. Bu kurala uymayan kelimeler büyük ünlü uyumu kuralına ünlü uyumuna uymayan kelimeler küçük ünlü uyumuna uyar mı?Sakin, mani, ilave, silah, inanç, ani, kainat, mimar… gibi sözcükler, görünüşte küçük ünlü uyumuna uyar; ancak bu sözcükler büyük ünlü uyumuna uymadıkları için Türkçe değildir; küçük ses uyumu kuralı da aranmaz. Uyarı 1. Büyük ünlü uyumuna uydukları halde küçük ünlü uyumuna aykırı sözcükler de ünlü uyumuna uymayan kelimeler Türkçe midir?Büyük ünlü uyumu, başka dillerden Türkçeye geçmiş olan sözcüklerde aranmaz. Bu sözcükler Türkçeye geçirilirken her zaman büyük ünlü uyumuna uyacak şekilde değişim geçirmezler ahenk, badem, ceylan, çiroz, dükkân, fidan, gazete, hamsi, kestane, limon, model, nişasta, pehlivan, selam, tiyatro, viraj, ziyaret, sevda ünlü uyumu kuralı nedir kısaca?Aynı şekilde eğer bir kelimenin ilk hecesine yuvarlak ünlü o, ö, u, ü bulunuyorsa, bir sonraki hece aynı şekilde yuvarlak u, ü, ya da düz-geniş a, e ile bitmek zorundadır. Bu konuya uyan kelimeler için ise küçük ünlü uyumu ünlü uyumuna aykırılık ne?Büyük ünlü uyumuna aykırı olan Türkçe kelimeler de vardır anne, dahi, elma, hangi, hani, inanmak, kardeş, şişman vb. Alıntı kelimelerde büyük ünlü uyumu aranmaz ahenk, badem, ceylan, çiroz, dükkân, fidan, gazete, hamsi, kestane, limon, model, nişasta, otomatik, pehlivan, selam, tiyatro, viraj, ziyaret vb. eğitim öğretim ile ilgili belgeler > konu anlatımlı dersler > Türkçe dersi ile ilgili konu anlatımlar > ses bilgisi ile ilgili konu anlatımlar BÜYÜK ÜNLÜ UYUMU, KALINLIK İNCELİK UYUMU, BÜYÜK SESLİ UYUMU, ÖZELLİKLERİ İLE İLGİLİ KONU ANLATIMLAR 1 SES BİLGİSİ, SES OLAYLARI TÜRKÇE DERSİ KONU ANLATIM Bu konuyu bilebilmemiz için öncelikler Ünlü Harflerden KALIN olan ünlüleri ve İNCE olan ünlüleri bilmemiz gerekir. Kalın Ünlüler a, ı, o, u ünlü harfleridir. İnce Ünlüler e, i, ö, ü ünlü harfleridir. Şimdi gelelim bu uyumun ne olduğuna. Bu uyumda kelimenin ünlü sesli harflerinin ya hepsi KALIN ÜNLÜ ya da hepsi İNCE ÜNLÜ olacak. Bir de bu kural için kelimenin sadece ÜNLÜ HARFLERİNE bakılır. Aşağıdaki örnekleri inceleyelim. Ünlü harflerin altlarındaki "k" harfi kalın ünlü, "i" harfi ince ünlü demektir. Örnekler Ağaçlık=> ünlü harflerinin hepsi kalındır. Öyleyse Büyük Ünlü Uyumuna UYAR. Çiçekçi=> ünlü harflerinin hepsi incedir. Öyleyse Büyük Ünlü Uyumuna UYAR. Domates=> ünlü harflerin hepsi ince veya kalın DEĞİL. Öyleyse Büyük Ünlü Uyumuna UYMAZ. Vücut=> ünlü harflerin hepsi ince veya kalın DEĞİL. Öyleyse Büyük Ünlü Uyumuna UYMAZ. İnsan=> ünlü harflerin hepsi ince veya kalın DEĞİL. Öyleyse Büyük Ünlü Uyumuna UYMAZ. Sürahi=> ünlü harflerin hepsi ince veya kalın DEĞİL. Öyleyse Büyük Ünlü Uyumuna UYMAZ. Büyük Ünlü Uyumuyla İlgili Kurallar Öncelikle iki altın kuralımız var, bunları unutmayın 1. ALTIN KURAL Tek heceli kelimelerde al, sat, gel, git, uç… bu kurala bakılmaz. Büyük Ünlü Uyumu bu kelimelerde aranmaz. Çünkü sadece bir tane ünlü harf vardır. 2. ALTIN KURALBirleşik kelimelerde Çanakkale, kuşburnu, ağaçkakan… bu kurala bakılmaz. Büyük Ünlü Uyumu bu kelimelerde aranmaz. Çünkü birden çok kelime vardır. Uyarı “Uymadığı halde Türkçe olanlar” konusu kafanızı karıştırmasın. Kelimenin yabancı olup olmaması bizi ilgilendirmez. Bizim bilmemiz gereken kelimenin tüm ünlü harfleri kalın mı yoksa kelimenin tüm ünlü harfleri ince mi ona bakmaktır. Örnekler Background => uyar Where => uyar Konkordans => uyar Kalorifer => uymaz Diğer Kurallar -Büyük ünlü uyumuna uymayan çok az Türkçe sözcük vardır. Örnek ana anne, alma elma, kangı hangi, karındaş kardeş -Büyük ünlü uyumuna aykırı sözcükler genellikle yabancı kökenlidir. Örnek Silah, gazete, mevcut, insan TÜRK DİL KURUMUNA GÖRE BÜYÜK ÜNLÜ UYUMU TDK’nin Resmi Sitesinden Alınmıştır. Bir kelimenin birinci hecesinde kalın bir ünlü a, ı, o, u bulunuyorsa diğer hecelerdeki ünlüler de kalın, ince bir ünlü e, i, ö, ü bulunuyorsa diğer hecelerdeki ünlüler de ince olur Örnek adım, ayak, boyunduruk, burun, dalga, dudak, kırlangıç; beşik, bilezik, gelincik, gözlük, üzengi, vergi, yüzük vb. Büyük ünlü uyumuna aykırı olan Türkçe kelimeler de vardır Örnek anne, dahi, elma, hangi, hani, inanmak, kardeş, şişman vb. Alıntı kelimelerde büyük ünlü uyumu aranmaz Örnek ahenk, badem, ceylan, çiroz, dükkân, fidan, gazete, hamsi, kestane, limon, model, nişasta, otomatik, pehlivan, selam, tiyatro, viraj, ziyaret vb. Bitişik yazılan birleşik kelimelerde büyük ünlü uyumu aranmaz Örnek açıkgöz, bilgisayar, çekyat, hanımeli vb. Büyük ünlü uyumuna girmeyen kelimelere gelen ekler, kalınlık incelik bakımından son hecenin ünlüsüne uyar Örnek adalet-li, anne-si, kardeş-lik, meslektaş-ımız, şişman-lık vb. Bazı alıntı kelimelerde ekler bu uyuma girmez Örnek idrak-i, meçhul-e, mentol-de, sembol-ler vb. Son ünlüleri kalın sıradan olmasına karşın son sesleri ince söylenen bazı alıntı kelimeler ince ünlülü ekler alır Örnek alkol / alkolü, hakikat / hakikati, helal / helalimiz, idrak / idrakimiz, kabul / kabulü, kontrol / kontrolü, protokol / protokole, saat / saate, sadakat / sa­dakati, santral / santraller vb. SES OLAYLARI, SES BİLGİSİ ÖZET ANLATIM Ciğerlerden gelen havanın ses yolunda titreşiminin kulağın duyabildiği derecesine ses denir. Ses, dilin en küçük birimidir. Konuşmamıza yarayan sesler, birer şekille gösterilir. Bu şekillere harf denir. Türkçede sesler, ses yolundaki biçimlenişlerine göre ikiye ayrılır 1. Ünlüler Sesliler 2. Ünsüzler Sessizler ÜNLÜLERİN ÖZELLİKLERİ VE ÜNLÜLERDE UYUM Ünlüler, ses yolunda bir engele uğramadan çıkan seslerdir. Bunlar tek başına okunur ve heceleri oluşturur. Türkçede 8 tane ünlü harf vardır a, e, ı, i, o, ö, u, ü Ünlüler, söyleniş özelliğine, dilin ve ses yolunun aldığı biçimlere göre değişik özellikler gösterir. Şimdi bu özellikleri aşağıdaki tabloda inceleyelim. ÜNLÜ UYUMLARI Türkçede 2 çeşit ünlü uyumu vardır 1. BÜYÜK ÜNLÜ UYUMU Bu konuyu bilebilmemiz için öncelikler Ünlü Harflerden KALIN olan ünlüleri ve İNCE olan ünlüleri bilmemiz gerekir. Kalın Ünlüler a, ı, o, u ünlü harfleridir. İnce Ünlüler e, i, ö, ü ünlü harfleridir. Şimdi gelelim bu uyumun ne olduğuna. Bu uyumda kelimenin ünlü sesli harflerinin ya hepsi KALIN ÜNLÜ ya da hepsi İNCE ÜNLÜ olacak. Bir de bu kural için kelimenin sadece ÜNLÜ HARFLERİNE bakılır. Aşağıdaki örnekleri inceleyelim. Ünlü harflerin altlarındaki "k" harfi kalın ünlü, "i" harfi ince ünlü demektir. Örnekler Ağaçlık=> ünlü harflerinin hepsi kalındır. Öyleyse Büyük Ünlü Uyumuna UYAR. Çiçekçi=> ünlü harflerinin hepsi incedir. Öyleyse Büyük Ünlü Uyumuna UYAR. Domates=> ünlü harflerin hepsi ince veya kalın DEĞİL. Öyleyse Büyük Ünlü Uyumuna UYMAZ. Vücut=> ünlü harflerin hepsi ince veya kalın DEĞİL. Öyleyse Büyük Ünlü Uyumuna UYMAZ. İnsan=> ünlü harflerin hepsi ince veya kalın DEĞİL. Öyleyse Büyük Ünlü Uyumuna UYMAZ. Sürahi=> ünlü harflerin hepsi ince veya kalın DEĞİL. Öyleyse Büyük Ünlü Uyumuna UYMAZ. Büyük Ünlü Uyumuyla İlgili Kurallar Öncelikle iki altın kuralımız var, bunları unutmayın 1. ALTIN KURAL Tek heceli kelimelerde al, sat, gel, git, uç… bu kurala bakılmaz. Büyük Ünlü Uyumu bu kelimelerde aranmaz. Çünkü sadece bir tane ünlü harf vardır. 2. ALTIN KURALBirleşik kelimelerde Çanakkale, kuşburnu, ağaçkakan… bu kurala bakılmaz. Büyük Ünlü Uyumu bu kelimelerde aranmaz. Çünkü birden çok kelime vardır. Uyarı “Uymadığı halde Türkçe olanlar” konusu kafanızı karıştırmasın. Kelimenin yabancı olup olmaması bizi ilgilendirmez. Bizim bilmemiz gereken kelimenin tüm ünlü harfleri kalın mı yoksa kelimenin tüm ünlü harfleri ince mi ona bakmaktır. Örnekler Background => uyar Where => uyar Konkordans => uyar Kalorifer => uymaz Diğer Kurallar -Büyük ünlü uyumuna uymayan çok az Türkçe sözcük vardır. Örnek ana anne, alma elma, kangı hangi, karındaş kardeş -Büyük ünlü uyumuna aykırı sözcükler genellikle yabancı kökenlidir. Örnek Silah, gazete, mevcut, insan 2. KÜÇÜK ÜNLÜ UYUMU Ünlülerin düzlük – yuvarlaklık, darlık – genişlik bakımından uygunluğudur. Bu kurala göre; Türkçede düz ünlülerden a, e, ı, i sonra düz ünlüler a, e, ı, i gelir. Yuvarlak ünlülerden o, ö, u, ü sonra ya düz-geniş ünlüler a, e ya da dar-yuvarlak ünlüler u, ü gelir. Küçük ünlü uyumu aranırken heceler bir önceki heceye göre değerlendirilir. do – ğal – lık “doğallık” sözcüğünde, “yuvarlak”tan sonra “düz-geniş”, “düz-geniş”ten sonra “düz-dar” ünlü gelmiştir ve bu sözcük küçük ünlü uyumuna uyar. ba – rış düz, düz ke – sin – lik düz, düz, düz ku – lak yuvarlak, düz-geniş göz – lem yuvarlak, düz-geniş zor – luk yuvarlak, dar-yuvarlak Uyarı Küçük ünlü uyumuna uymayan sözcükler, genellikle Türkçe değildir. teknoloji, şoför, salon, horoz, patron Türkçe olduğu halde küçük ünlü uyumuna uy-mayan sözcükler de vardır. tavuk, çamur, armut, avuç, yağmur 3. ÜNLÜ DÜŞMESİ İkinci hecesinde dar ünlü bulunan bazı sözcükler, ünlüyle başlayan bir ek aldığında ikinci hecesindeki dar ünlüsünü düşürür. Aşağıda, birinci bölümde verilen sözcüklerin “ünlü düşmesinden sonraki yazımları karşılarında verilmiştir. karın – ı karnı boyun – um boynum keşif – i keşfi burun – u burnu şehir – e şehre asıl -ı aslı buyur – un buyrun zihin – im zihnim gönül – üm gönlüm Uyarı İkilemelerde ses düşmesi olayı olmaz. burun buruna, omuz omuza, göğüs göğüse şehirden şehire, gönülden gönüle İkinci hecesinde dar ünlü bulunan her sözcükte ve özel adlarda düşme olmaz. seçim – e, yapıt – ın, biçim -i, durum – a Emir’in arkadaşları ziyarete gelmiş. Kitabını Ufuk’a verdim. Bazı sözcükler türerken ünlü kaybına uğrar. ayır -ı ayrı sıyır – ıl – mak sıyrılmak çevir – il – mek çevrilmek kavur – ul – mak kavrulmak ileri – le – mek ilerlemek koku – la – mak koklamak oyun – a – mak oynamak uyu – ku uyku İkinci hecesinde dar ünlü bulunan bazı sözcüklerle “olmak” ve “etmek” yardımcı eylemiyle bileşik eylem bilgi oluşturulurken dar ünlü düşer. sabır + etmek sabretmek kayıt + olmak kaydolmak keşif + etmek keşfetmek Bazı sözcüklerin birleşmesi sırasında ünlülerin düştüğü görülür. kayın + ana kaynana cuma + ertesi cumartesi kahve + altı kahvaltı ne + için niçin sütlü + aş sütlaç 4. ÜNLÜ TÜREMESİ “-cık, -cik” eki alan bazı sözcüklerde ek ile sözcüğün arasında “a, e, ı, i” ünlülerinin türediği görülür. Aşağıda, birinci bölümde verilen sözcüklerin “ünlü türemesi”nden sonraki yazımları karşılarında verilmiştir. az – cık azıcık bir – cik biricik genç – cik gencecik dar – cık daracık ÜNSÜZLERİN ÖZELLİKLERİ VE ÜNSÜZLERDE UYUM Ünsüzler, ses yolunda boğumlanarak çıkan seslerdir. Bunlar ünlülerle birleşmedikçe okunamaz. Türkçede 21 tane ünsüz harf vardır b, c, ç, d, f, g, ğ, h, j, k, I, m, n, p, r, s, ş, t, v, y, z Şimdi ünsüzlerin özelliklerini aşağıdaki tabloda inceleyelim. Uyarı Türkçe bir sözcük “b, c, d, g” ünsüzleriyle bitmez. Yabancı dilden alınan sözcükler bu kurala uydurularak dilimizdeki yerini almıştır. Yabancı dildeki durumu Türkçedeki kullanımı serab serap muhtaç muhtaç derd dert aheng ahenk Uyarı Türkçe sözcüklerin “b, c, d, g” ünsüzleriyle bitmemesi kuralı, karışıklığa yol açmaması için bazı sözcüklerde uygulanmamıştır. saç baş derisini kaplayan kıllar sac yassı demir çelik ürünü haç Hıristiyanlığın sembolü hac İslam’ın şartlarından biri Ses Olayları SERTLEŞME, ÜNSÜZ BENZEŞMESİ SERTLEŞMESİ, UYUMU Sert ünsüzlerden biriyle f, s, t, k, ç, ş, h, p biten bir sözcükten sonra yumuşak ünsüzle “c, d, g” başlayan bir ek gelirse ekin başındaki yumuşak ünsüzler “ç, t, k” şeklinde değişerek sertleşir. Aşağıda, birinci bölümde verilen sözcüklerin “ünsüz benzeşmesinden sonraki yazımları karşılarında verilmiştir. balık-cı balıkçı kitap-cı kitapçı sert-ce sertçe sınıf-da sınıfta uçak-dan uçaktan yürümüş-dü yürümüştü beklet-di bekletti 1975’de 1975’te seç-gin seçkin konuş-gan konuşkan YUMUŞAMA, ÜNSÜZ YUMUŞAMASI DEĞİŞİMİ Sert ünsüzlerden “pçtk” ile biten bir sözcükten sonra sesli harfle başlayan bir ek gelirse “p,b'ye - ç,c'ye - k,g veya ğ'ye - t,d 'ye dönüşerek yumuşama gerçekleşmiş olur. Buna YUMUŞAMA denir. Örnekler Balık balığın Renk rengi Kitap kitaba Ağaç ağacı Kağıt kağıdı Bizim çocuk gerçekten başarılı. Bizim çocuğun zekasına diyecek yok Bu dolaptan üç kitap aldım. Bu dolabın kapağı kırılmış. Dört tane ekmek aldı. Dört tane ekmeği ne yapacaksın? Arabamız beyaz renkliydi. Arabamızın rengi beyazdı. Kelebekler çok hoşuma gidiyor. Kelebeğin kanadı kırılmış. Tam da istediğim gibi denk geldi. Bizim dengimiz değilsin. senet senedin tüfek tüfeği almak almağa borç borcum kalp kalbi kurt kurdun kepenk kepengin gelecekler geleceğiz ilaçım ilacım kanatı kanadı gözlüküm gözlüğüm ahenki ahengi cep-i>cebi çok-u>çoğu taç-ı>tacı kap-ı>kabı yurt-u>yurdu örnekler bu şekilde uzatılabilir. YUMUŞAMAYA AYKIRILIK Gelelim yumuşamaya aykırılık, ünsüz yumuşamasına aykırılık, ünsüz yumuşamasına uymayan kelimeler konusuna Aşağıdaki 4 durumda yumuşama gerçekleşmez. O zaman yumuşaması gerekirken yumuşayamayan “pçtk” sert sessiz harfleri görürsek buna YUMUŞAMAYA AYKIRILIK denir. 1. Özel adlara gelen eklerin yazılışlarında yumuşama olmaz Özel adlar adı üstünde özel oldukları için harflerinde değişiklik yapılmaz ve aynen yazılır. Fakat okurken yumuşama yaptırılarak okunur. Örnekler Ahmet-i > Ahmet’i Ahmed’i şeklinde yumuşatarak yazılması gerekirmer Ahmet’i şeklinde yumuşama yapılmadan yazılmış. Ahmet’i şeklinde yazılır fakat Ahmed’i şeklinde okunur. Gemlik-e > Gemlik’e Karabük’ün > Karabük’ün Serap’ın>Serap’ın Erdinç’e>Erdinç’e kökenli kelimelerda yumuşama olmaz Türkçeye girmiş bazı yabancı kelimelerde kurala göre yumuşama yapılması gerekirken yumuşama yapılmaz. Bu kelimeleri söylerken kulağımız alışık olduğu için ayırt edebiliriz. Örnekler millet-e > millete Bu kelimeyi “millede” şeklinde yazıp okursak kulağımıza yabancı gelir. tazyik-e > tazyike hukuk-u > hukuku sürat-i > sürati kaset-i > kaseti ahlakım merakımı anketin sanatı devletin sürati hakikatin heceli sözcüklerde genelde yumuşama olmaz Tek heceli kelimeler çoğunda anlam değiştiği için veya saçma bir kelime ortaya çıktığı için yumuşamabilgi yapılmaz. p-e, suç-u, et-e, ak-ı, at-a, ok-u, aç-ı, tok-a, alt-ında, birik-en, acık-an, lig-in, org-um... Örnekler at-a > ata “ada” diyemeyiz. Çünkü anlam değişiyor. ok-u > oku ip-e > ipe “ibe” diyemeyiz. Çünkü saçma bir kelime ortaya çıkıyor. suç-u > suçu iç-e > içe kökenli olup da yumuşamaya aykırı olan bazı kelimeler Bazı Türkçe kelimelerde kulağımız ve ağzımız öyle alıştığı için yumuşama yapmamız gerekirken yumuşama yapmayız. Yine nasıl yazmamız gerektiğini kulağımız tanıdık geliyor mu gelmiyor mu bize söyler. Örnekler Yanıt>yanıtı Yarat>Yaratan Anıt>anıtı Arat>aratın Kanıt>kanıtı Gölet>göletin Akaryakıt>akaryakıtı Gözet>gözeten Kuşat>kuşatıcı Dinlet>dinletin Diret>direten Beklet>bekletince DÜŞME, SES DÜŞMESİ HECE DÜŞMESİ a. Ünlü Düşmesi İkinci hecesinde dar ünlü bulunan bazı sözcükler, ünlüyle başlayan bir ek aldığında ikinci hecesindeki dar ünlüsünü düşürür. Aşağıda, birinci bölümde verilen sözcüklerin “ünlü düşmesinden sonraki yazımları karşılarında verilmiştir. karın – ı karnı boyun – um boynum keşif – i keşfi burun – u burnu şehir – e şehre asıl -ı aslı buyur – un buyrun zihin – im zihnim gönül – üm gönlüm Uyarı İkilemelerde ses düşmesi olayı olmaz. burun buruna, omuz omuza, göğüs göğüse şehirden şehire, gönülden gönüle İkinci hecesinde dar ünlü bulunan her sözcükte ve özel adlarda düşme olmaz. seçim – e, yapıt – ın, biçim -i, durum – a Emir’in arkadaşları ziyarete gelmiş. Kitabını Ufuk’a verdim. Bazı sözcükler türerken ünlü kaybına uğrar. ayır -ı ayrı sıyır – ıl – mak sıyrılmak çevir – il – mek çevrilmek kavur – ul – mak kavrulmak ileri – le – mek ilerlemek koku – la – mak koklamak oyun – a – mak oynamak uyu – ku uyku İkinci hecesinde dar ünlü bulunan bazı sözcüklerle “olmak” ve “etmek” yardımcı eylemiyle bileşik eylem oluşturulurken dar ünlü düşer. sabır + etmek sabretmek kayıt + olmak kaydolmak keşif + etmek keşfetmek Bazı sözcüklerin birleşmesi sırasında ünlülerin düştüğü görülür. kayın + ana kaynana cuma + ertesi cumartesi kahve + altı kahvaltı ne + için niçin sütlü + aş sütlaç b. Ünsüz Düşmesi Genellikle “k” ünsüzüyle biten bazı sözcükler “cık, -cik, -cuk, -cük, cek, -cak″ eki aldığında “k” ünsüzü düşer. Aşağıda, birinci bölümde verilen sözcüklerin “ünsüz düşmesinden sonraki yazımları karşılarında verilmiştir. küçük – cük küçücük küçük -l küçül- büyük – cek büyücek minik – cik minicik alçak – çık alçacık alçak -l alçal- yüksek -l yüksel- seyrek -l seyrel- ufak – l ufal- TÜREME, SES TÜREMESİ a. Ünlü Türemesi “-cık, -cik” eki alan bazı sözcüklerde ek ile sözcüğün arasında “a, e, ı, i” ünlülerinin türediği görülür. Aşağıda, birinci bölümde verilen sözcüklerin “ünlü türemesi”nden sonraki yazımları karşılarında verilmiştir. az – cık azıcık bir – cik biricik genç – cik gencecik dar – cık daracık b. Ünsüz Türemesi Bazı sözcüklerde, “olmak” veya “etmek” yardımcı eylemiyle bileşik eylem oluşturulduğunda ya da bu sözcüklere ünlü bir ek getirildiğinde ünsüz türemesi görülür. Aşağıda, birinci bölümde verilen sözcüklerin “ünsüz türemesi”nden sonraki yazımları karşılarında verilmiştir. af + etmek affetmek his + etmek hissetmek zan + etmek zannetmek ret + etmek reddetmek hal + olmak hallolmak his – im hissim zan – nımca zannımca hat – iniz hattınız hak – ım hakkım sır – ını sırrını Uyarı İki sessizin yan yana geldiği her sözcükte ünsüz türemesi olmayabilir. süssüz, sessiz, hissiz… hisse, madde, elli, belli… yollar, ziller, sollamak, telli… DARALMA, ÜNLÜ DARALMASI Türkçede geniş ünlüyle a,e biten bir sözcük “-yor” eki aldığında o sözcüğün geniş ünlüsünü “ı, i, u, ü” ye çevirerek daraltır. Aşağıda, birinci bölümde verilen sözcüklerin “ünlü daralma-sından sonraki yazımları karşılarında verilmiştir. bilme – yor bilmiyor iste – yor istiyor izle – yor izliyor sızla – yor sızlıyor suçla – yor suçluyor gözle – yor gözlüyor durma – yor durmuyor verme – yor vermiyor Uyarı Bazı kullanımlardaki iki ünsüz arasına giren yardımcı sesler ünlü daralmasını andırır. Bu kullanımlar ünlü daralması değildir. biliyor, duruyor, geçiyor, bakıyor, atıyor, yanıyor, seziyor, vuruyor, üzüyor, yüzüyor Uyarı Türkçede “ye-, de-, ne” sözcüklerinin bazı kullanımlarında y kaynaştırma ünsüzünden önceki geniş ünlüde daralma olur. Bunların dışındaki sözcüklerde “y” kaynaştırma ünsüzünden önceki geniş ünlüde daralma olmaz. ye – y – ecek yiyecek ye – y – in yiyin de – y – ecek diyecek ne – y – e niye DOĞRU YANLIŞ ağlayacak ağlıyacak görmeyecek görmiyecek hatırlayacaksın hatırlıyacaksın inanmayacağım inanmıyacağım yakalayamadık yakalıyamadık anmayacağım anmıyacağım ULAMA Sözcüklerin sonundaki ünsüzlerin bir sonraki sözcüğün başındaki ünlülere ulanarak bağlanarak bilgi okunmasıdır. Aşağıdaki dizelerde, altı çizili bölümlerde ulama vardır. Hep bülbül_öterdi bağımızda, bahçemizde Ilık bir sonbahar_akşamında yüreğim_aşkınla dolu Bir hayal_için sürdüm_atımı ufuklara Yok_artık yaralı kalbimde sevgiden_eser Kapından_ağır_ağır geçtim_ey güzel Uyarı Arasında noktalama işareti bulunan sözcüklerde ulama yoktur. Polis, arabaları durdurdu. Gençlik, insana her şeyi güzel gösterir. Leyla’yı rüyamda gördüm, ağlıyordu. BENZEŞME, DUDAK ÜNSÜZLERİNİN BENZEŞMESİ Dudak ünsüzlerinden “b”, kendinden önceki “n”yi “m”ye dönüştürür. Aşağıda, birinci bölümde verilen sözcüklerin “dudak ünsüzlerinin benzeşmesinden sonraki yazımları karşılarında verilmiştir. saklanbaç saklambaç dolanbaç dolambaç tenbel tembel penbe pembe anbar ambar kanbur kambur canbaz cambaz tanbur tambur Uyarı Özel adlarda ve bileşik sözcüklerde dudak ünsüzleri benzeşmesi kuralı uygulanmaz. İstanbul, Safranbolu… onbaşı, binbaşı, sonbahar, külhanbeyi, günbatımı… KAYNAŞMA, KAYNAŞTIRMA ÜNSÜZLERİ KORUYUCU ÜNSÜZLER Türkçe sözcüklerde iki ünlü yan yana bulunmadığından, ünlüyle biten bir sözcüğe ünlüyle başlayan bir ek getirildiğinde sözcükle ek arasına “y, ş, s, n” kaynaştırma ünsüzlerinden biri girer. Aşağıda, birinci bölümde verilen sözcüklerin kaynaştırma ünsüzü eklendikten sonraki yazımları karşılarında verilmiştir. mağaza – a mağaza – y – a durum ekinden önce anne – i anne – s – i iyelik ekinden önce kedi – in kedi – n – in tamlayan ekinden önce çanta – ı çanta – y – ı durum ekinden önce yedi – er yedi – ş – er üleştirme sıfatı ekinden önce kapının kolu – a kapının kolu – n – a iyelik ekinden sonra gelen durum ekinden önce Uyarı Aşağıdaki sözcüklerde kaynaştırma ünsüzü yoktur. beş – er altmış – ar yetmiş – er senin kolun – a Ünlüyle biten bir sözcüğe “idi, imiş, ise” ekeylemleri, “ile” sözcüğü ve “iken” bağ-fiil eki birleşik yazıldığı zaman araya “y” koruyucu ünsüzü girer ve bunların başındaki “i” sesleri düşer. araba – y – i – di arabaydı yaya -y – i – mlş yayaymış burda – y – i – se burdaysa maşa -y – i – le maşayla işte – y – i – ken işteyken tatilde -y-i- di tatildeydi “TÜRKÇE DERSİ İLE İLGİLİ KONU ANLATIMLAR” SAYFASINA GERİ DÖNMEK İÇİN >>>TIKLAYIN>>TIKLAYIN>>TIKLAYINYorumu çok beğendim bu sitede birçok şey öğrendim ->Yazan nurcan güleç 5. **Yorum** ->Yorumu harika çok işeme yaradı saolun yazananın ellerine sağlık uzun ama çok işe yarayıcı ->Yazan hayat . >Yazan fatma topcu>Yorum ögretmenim ama bu sorular guzelmis. >Yazan alperen>Yorum yazilim vardi ii oldu bu anlatim. >Yazan zeynep göv>Yorum kim hazırladıysa eline sağlık çok yardımcı oldu. >Yazan isimsiz>Yorum valla süper anlatılmış hocam tebrikler.... >>>YORUM YAZ<<< Adınız Yorumunuz Yorumunuzda Silmek istediğiniz kelime veya cümle varsa kelimeyi fare ile seçinve delete tuşuna basın... E MailZorunlu Değil

kitap büyük ünlü uyumuna uyar mı